أسواق النفط والطاقة

بخش بازارهای کالایی که در زبان انگلیسی از آن با عنوان Commodity یا Commodity Market یاد می شود به لحاظ لغوی به معنای کالا یا کالاهای پایه می باشد و در زبان بازارها، کومودیتی به معنای بازار مبادله کالاهاست در واقع می توان آن را مترادف با بازاری فیزیکی یا مجازی دانست که فرآیند خرید، فروش یا معامله مواد اولیه در آن صورت می پذیرد.
به زبان ساده می توان این نوع بازار را محلی برای دادو ستد کالاها دانست. در حال حاضر قریب به 50 بازار کالایی عمده و اصلی در جهان وجود دارد که فرآیند تجارت و مبادله کالاها را تسهیل می کنند و بخش عمده تجارت کالایی جهان در آنها صورت می پذیرد. به طور کلی بازارهای کالایی مشتمل بر 100 قلم کالای اصلی و کلیدی می باشند که اطلاعات و قیمت زنده آنها به همراه نوسانات لحظه ای و میزان تغییرات در بازه های روزانه، هفتگی، ماهیانه و سالیانه به همراه انبوهی از سایر داده‌ها از بخش‌های بازارهای کالایی، بازار فلزات گران بها، بازار فلزات پایه و بازار نفت و انرژی قابل مشاهده و دستیابی است.

بازار انرژی به یکی از انواع بازار کالایی گفته می‌شود که مختص خرید و فروش و مبادله نفت و سایر محصولات مربوط به حوزه انرژی است که شامل نفت، گاز طبیعی، زغال سنگ، انرژی هسته‌ای، انرژی خورشیدی، انرژی هیدرولیک و غیره می‌شود. توسعه انرژی نتیجه سیاست‌هاییست که دولت برای افزایش رقابت میان شرکت‌های تولید کننده انرژی اتخاذ کرده است. تا دهه ۷۰ میلادی، بازار انرژی بدلیل وجود ساختار مونوپولی، بی ثبات و آسیب پذیر بود و هفت خواهران نفتی بر کل بازار سیطره داشتند. با ورود بازیگر قدرتمندی بنام اوپک در سال ۱۹۷۳، شرایط تغییر کرد و البته جهان به یک بحران انرژی وارد شد.

در بخش بازار انرژی، اطلاعات و داده‌های لحظه‌ای این کالاها به همراه آخرین نوسانات، نمودارها، محاسبه‌گرها، گزارشات و داده های عملکرد فعلی و پیشین این کالاها به همراه ابزارهای محاسبه و تحلیل تکنیکال آنها ارائه می گردد.

وست تگزاس اینترمیدیت (به انگلیسی: West Texas Intermediate) که به‌طور مخفف WTI نیز گفته می‌شود نوعی نفت سبک است که به عنوان محک یا شاخص برای قیمت‌گذاری نفت در بازارهای جهانی استفاده می‌شود. دلیل اصلی این نام‌گذاری آن است که این نفت سبک در غرب تگزاس استخراج می‌شود.

قیمت هر بشکه نفت این شاخص برای تحویل در ماه مه ۲۰۲۰، در جریان معاملات بازارهای جهانی، بزرگ‌ترین سقوط روزانه خود را تجربه کرد و با ۳۱۶ درصد کاهش به منفی ۳۹ دلار و ۵۵ سنت رسید که رقمی بی‌سابقه در طول تاریخ به‌شمار می‌رود.

قیمت نفت وست تگزاس اینترمیدیت اغلب در گزارش‌های مربوط به قیمت نفت، در کنار قیمت نفت خام برنت از دریای شمال درج شده‌است. سایر نشانگرهای مهم نفتی شامل نفت خام دبی، نفت خام عمان، نفت اورال و سبد مرجع اوپک است. وست تگزاس اینترمیدیت سبک‌تر و شیرین تر است و دارای گوگرد کمتری نسبت به برنت است و نسبت به نفت دبی یا عمان بسیار سبک‌تر و شیرین تر است.

ایستموس-۳۴ سبک (انگلیسی: Isthmus-34 Light) نفت خام ترش است، که در کشور مکزیک تولید می‌شود. این محصول، عمدتاً در کامپیچه در خلیج مکزیک با مرکزیت چیاپاس، تاباسکو و وراکروز استخراج می‌گردد. این نام از منطقه ایستموس توانتپک گرفته شده‌است. با وجود اینکه مکزیک عضو اوپک نبوده، ولی نفت ایستموس-۳۴، بخشی از سبد اوپک می‌باشد.

قیمت نفت خام اندونزی (انگلیسی: Indonesian Crude Price) به اختصار ICP، شاخص قیمت نفت خام در کشور اندونزی است. قیمت نفت خام اندونزی توسط کمپانی پرتامینا تعیین می‌شود، که به‌طور متوسط بر اساس قیمت پنج شاخص نفت خام بین‌المللی مشخص می گردد:

میناس (اندونزی)
تاپیس (مالزی)
گیپسلند (استرالیا)
دبی(امارات متحده عربی)
نفت عمان (عمان)

در برخی موارد، قیمت نفت خام اندونزی؛ به عنوان شاخص در قراردادهای بلند مدت ال ان جی، در شرق آسیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نفت سبک بانی به نفت خام نیجریه، با درجه سنگینی ای‌پی‌آی API بالا گفته می‌شود، که در حوزه دلتای نیجر یافت می‌شود و به لحاظ تولید در مناطق اطراف شهر بانی، نیجریه، نام این شهر را بر آن نهاده‌اند. محتوای بسیار کم گوگرد در نفت خام سبک بانی، آن را به یکی از مطلوب‌ترین نفت‌های جهان تبدیل کرده‌است.

رده‌های دیگری از نفت خام نیز در کشور نیجریه وجود دارد، ولی کیفیت بالای نفت سبک بانی، باعث شده که تقاضای خرید این محصول، از سوی پالایشگاه‌های آمریکایی و اروپایی افزایش یابد. از این رو، نفت بانی به یک منبع عمده تولید درآمد برای کشور نفت خیز نیجریه تبدیل شده‌است.

سبد اوپک (انگلیسی: OPEC Reference Basket) یا سبد مرجع اوپک، عبارت است از فهرست قیمت انواع مختلف نفت خامی که توسط کشورهای عضو اوپک تولید می‌شود، که با توجه به میزان غلظت (سبک یا سنگین بودن نفت خام) نفت آن‌ها، طبقه‌بندی می‌شوند. سبد اوپک، به عنوان یکی از مهم‌ترین معیارها، برای تعیین قیمت نفت خام مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عامل پایه ای در قیمت گذاری انواع نفت میزان گوگرد آنها و در حقیقت میزان سنگینی نفت می باشد. هرچه میزان گوگرد نفت بیشتر باشد، نفت سنگین تر بوده و لذا قیمت آن پایین تر خواهد بود. مقدار گوگرد نفت برنت بیشتر از نفت وست تگزاس اینترمدیت ( West Texas Intermediate WTI ) و کمتر از نفت اوپک (OPEC) است، به همین دلیل به طور کلی قیمت این نوع نفت کمتر از قیمت نفت وست‌تگزاس اینترمیدیت و بیشتر ازقیمت نفت اوپک است.
هرچند که در عمده روزها قیمت نفت برنت در بین قیمت دو نوع مهم دیگر می باشد، اما گاهی برخی عوامل دیگر این معادله را برهم می زنند.
نفت برنت به عنوان مبنای قیمت‌گذاری بسیاری از انواع نفت خام در بازارهای جهانی نفت به کار برده می‌شود. دو سوم نفت دنیا بر اساس نفت برنت قیمت‌گذاری می‌شود. از نفت برنت به طور گسترده برای قیمت‌گذاری نفت خام در اروپا استفاده می‌شود.

نفت خام برنت گزینه‌ای ایده‌آل برای تولید بنزین است. این نفت بدلیل وجود تقریبا 0.73 درصد گوگرد، در دسته‌بندی نفت خام شیرین قرار می‌گیرد.

به طور کلی بازارهای کالایی به دو نوع سخت و نرم تقسیم می شوند. منظور از کالاهای سخت، عمدتا منابع طبیعی و کالاهایی می باشند که استفاده از آنها، مستلزم استخراج و استحصال این مواد می باشد نظیر طلا (از خانواده فلزات گران بها) و نفت (از خانواده انرژی). مقصود از کالاهای نرم نیز عمدتا محصولات کشاورزی و موادیست که در نتیجه زراعت حاصل می شوند که عموما شامل مواد غذایی نظیر پنبه ، ذرت، گندم، سویا، شکر، برنج، قهوه و .... می شوند.

علاوه بر تقسیم بندی کلی که به آن اشاره شد، بازارهای کالایی به طور دقیق تر شامل 4 دسته هستند که عبارتند از :
1.بازار انرژی مشتمل بر نفت خام، نفت برنت، گاز طبیعی، بنزین، سوخت گرمایشی، اتانول

2. بازار فلزات گران بها مشتمل بر طلا، نقره، پلاتین، پالادیوم

3. بازار فلزات پایه و محصولات صنعتی مشتمل بر مس، سنگ آهن، سرب، مولیبدن، نیکل، آلومینیوم، قلع، روی، ذغال سنگ، کبالت، فولاد

4.بازار محصولات کشاورزی مشتمل بر پنبه، ذرت، سویا، گندم، برنج، کلزا، لاستیک، کاکائو، آب پرتقال، قهوه، چوب، جو، پشم، شکر و محصولات دامی شامل فیدر گاو، گاو زنده، خوک بدون چربی، گوشت گاو

نفت خام برنت یکی از مهمترین مراجع قیمت‌گذاری نفت خام در بازار بین‌المللی است. برنت یک سبد نفتی شامل نفت خام برداشت‌شده از چهار چاه نفت بریتانیایی و نروژی در دریای شمال می‌شود و نفتی سبک و شیرین محسوب می‌شود. برنت مهمترین مرجع قیمت نفت خام در منطقه آتلانتیک است و حدود دو سوم نفت مبادله‌شده در بازار بین‌المللی بر اساس نفت برنت قیمت‌گذاری می‌شود. وست تگزاس اینترمیدیت، سبد نفتی اوپک، نفت خام دوبی و نفت خام عمان از دیگر مراجع قیمت‌گذاری نفت در کنار نفت برنت هستند.

نفت برنت از نوع نفت خام سبک است. نفت برنت سنگین‌تر از نفت وست تگزاس اینترمیدیت (WTI) و سبک‌تر از نفت اپک است. این نفت شامل تقریباً ۰٫۳۷٪ گوگرد است که آن را در دسته بندی نفت خام شیرین (کم‌گوگرد) قرار می‌دهد (ولی نه به شیرینی نفت WTI).

نفت خام برنت گزینه‌ای مناسب برای تولید بنزین، گازوئیل و نفت سفید است. این نفت دارای چگالی ای‌پی‌آی ۳۸.۰۶ و وزن مخصوص ۰٫۸۳۵ است.

سازمان کشورهای صادرکننده نفت با نام اختصاری اوپک یا اوپپ (OPEP) (Organisation des pays exportateurs de pétrole)، یک کارتل بین‌المللی نفتی است که متشکل از کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا، ونزوئلا و کنگو است. مقر بین‌المللی اوپک از بدو تأسیس در سال ۱۳۳۹ در ژنو بود و در سال ۱۳۴۴ به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت.

۱۲ سپتامبر ۱۹۶۰ کشورهای صادرکنندهٔ نفت با هدف محافظت از منافع خود اقدام به تأسیس سازمان واحدی موافقت کردند که به اختصار «اوپک» نامیده شد. این توافق در پایان مذاکرات نمایندگان این کشورها در بغداد حاصل شد.

هدف اصلی این سازمان، آنچنان که در اساسنامه بیان شده، به این شرح است: «هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تأمین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین‌المللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولیدکننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولیدکننده نفت؛ تأمین نفت کشورهای مصرف‌کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی؛ و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در صنعت نفت سرمایه‌گذاری می‌کنند..»

در دهه‌های اخیر افزایش کشورهای صادرکننده نفت که خارج از این سازمان قرار گرفته‌اند رو به افزایش بوده و اوپک مجبور است که برای حفظ بهای نفت خام با آن‌ها که در صدرشان روسیه قرار گرفته‌است کنار آید. با این وجود، دولتهای عضو اوپک که سران برخی از آن‌ها وابستگی‌های خارجی دارند با سایر اعضای این سازمان هماهنگی کامل ندارند. این سازمان در راستای دفاع در مقابل سیاست استثماری شرکت‌های بزرگ نفتی مشهور به «هفت خواهران» که به دلیل در اختیار داشتن تکنولوژی تولید نفت و تسلط بر شبکه حمل و نقل نفت خام، از افزایش قیمت نفت جلوگیری می‌کردند و ارزش آن را به صورت مصنوعی در بازار پایین نگه می‌داشتند، به پیشنهاد ونزوئلا در سال ۱۳۳۹ طی جلسه‌ای در بغداد با حضور نمایندگان کشورهای ایران، عربستان، ونزوئلا، کویت و عراق تأسیس شد.

اوپک در دهه نخست عمر خویش سعی در تداوم بقا و در دهه دوم سعی در تأثیرگذاری بر بازار نفت و اعاده حقوق کشورهای تولیدکننده داشت. اکنون اوپک با افزایش وحدت نظر اعضایش، توانسته‌است تأثیرات مثبتی در جهت جلوگیری از سقوط ناگهانی و نیز افزایش انفجاری قیمت نفت داشته باشد.

نفت خام تاپیس (انگلیسی: Tapis crude) نفت خام مالزی است، که به عنوان یک معیار قیمت گذاری در سنگاپور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالی که در بازار نفت برنت یا وست تگزاس اینترمیدیت، معامله‌ای انجام نشود، از این شاخص به عنوان معیار قیمت نفت، در بازارهای آسیا و استرالیا استفاده می‌شود.

نفت خام دبی به نفت خام ترش و سبک استخراج شده از دبی گفته می شود. بهای نفت خام دبی، به عنوان معیار یا مبدأ قیمت نفت خلیج فارس، مورد استفاده قرار می‌گیرد و دلیل استفاده از آن، در دسترس بودن این محصول برای خرید فوری، نسبت به انواع دیگر نفت‌های استخراج شده در خلیج فارس می‌باشد. دو مبدأ یا معیار دیگر نشانگر قیمت نفت در صنعت نفت جهانی، نفت برنت و وست تگزاس اینترمیدیت است. بهای نفت خام دبی به‌طور کلی برای قیمت گذاری نفت خام صادر شده از منطقه خلیج فارس به آسیا استفاده می‌شود. شاخص دبی در امارات متحده عربی، با عنوان فاتح نیز، شناخته می‌شود.

نفت خام دبی، نفتی سبک است (البته نه به سبکی نفت برنت و وست تگزاس). غلظت آن، برابر ۳۱ درجه‌ای‌پی‌آی API (وزن مخصوص ۰٫۸۷۱) و گوگرد محلول در آن، معادل ۲٪ درصد از وزن آن می‌باشد.

نفت کوره یا مازوت (به انگلیسی: Mazut) یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید و چون سیاه‌رنگ است به نام نفت سیاه نیز خوانده می‌شود. این ماده ارزان‌ترین مادهٔ سوختنی برای کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاه‌ها است.

اوپک (OPEC)، یک کارتل بین‌المللی نفتی است که متشکل از کشورهای عراق.آنگولا.اکوادور. امارات متحده عربی.اندونزی.ایران .کنگو.عربستان.قطر.کویت‏ .گابن.لیبی.نیجریه.ونزوئلا است. مقر بین‌المللی اوپک از بدو تاسیس در سال ۱۳۳۹ در ژنو بود و در سال ۱۳۴۴ به شهر وین در کشور اتریش انتقال یافت.